ข้าวโพด : ถิ่นฐานดั้งเดิมของข้าวโพด

พันธุ์ข้าวโพดที่ใช้ปลูกกันในปัจจุบันนี้ เป็นพืชที่ไม่สามารถขึ้นเองได้ถ้ามนุษย์ไม่ให้การปฏิบัติรักษาเท่าที่ควร ไม่มีใครทราบเกี่ยวกับรากฐานดั้งเดิมว่า พืชนี้เปลี่ยนจากพืชป่ามาเป็นพืชเลี้ยงเมื่อใด แต่คงเป็นเวลานับพัน ๆ ปีมาแล้ว นักภูมิศาสตร์และนักโบราณคดีหลายท่านสันนิษฐานว่า มนุษย์รู้จักปลูกข้าวโพดกันมากกว่า 4,500 ปีและในข้อเท็จจริงเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาและถิ่นฐานดั้งเดิมของข้าวโพดนั้น ในปัจจุบันนี้ยังไม่มีผู้ใดทราบแน่ชัด ถึงแม้ว่าได้มีนักค้นคว้าหลายท่านได้ทำการศึกษา และให้ข้อสันนิษฐานต่าง ๆ มานาน แต่ก็ยังมีเหตุผลหลายประการที่ขัดแย้งกันอยู่  Brandolini (1970) สันนิษฐานว่า ข้าวโพดอาจมีถิ่นฐานอยู่ 2 แหล่งโดยอาศัยหลักฐานของการเพาะปลูก ซึ่งได้แก่

1.The Peru –Bolivian Primary Centre ซึ่งได้แก่พื้นที่แถบที่ราบสูงซึ่งเป็นที่ตั้งของประเทศเปรู โบลิเวีย เอกวาตอร์ เปรู ชิลี อาเจนตินา และบราซิลในทวีปอเมริกาใต้ เนื่องจากมีผู้พบข้าวโพดพันธุ์พื้นเมืองหลายพันธุ์มีความปรวนแปรในด้านกรรมพันธุ์และมีลักษณะต่าง ๆ ผิดแผกกันมาก นอกจากนี้ข้าวโพด บางชนิดที่มีลักษณะคล้ายข้าวโพดป่ายังพบขึ้นในแถบนั้นอีกด้วย

2. The Mexico-Guatemalan Primary Centre ซึ่งได้แก่พื้นที่ทางตอนใต้ของทวีปอเมริกา แถบอเมริกากลาง ประเทศเม็กซิโก กัวเตมาลา โคลัมโบ และเวเนซูเอลา เพราะมีหญ้าพื้นเมืองของบริเวณนี้ 2 ชนิด คือ  หญ้าทริพซาคัม (Trip sacum) และหญ้าทิโอซินเท (Teosinte) ซึ่งมีลักษณะทางพฤกษศาสตร์หลายประการคล้ายคลึงกับข้าวโพดมาก นอกจากนี้ ยังมีนักโบราณคดี ได้ขุดพบซากซังของข้าวโพดปนกันอยู่กับซากของโบราณวัตถุต่าง ๆ ซึ่งฝังอยู่ใต้ดินลึกถึง 28 เมตร บริเวณเมืองหลวงของประเทศเม็กซิโกในบริเวณถ้ำและสุสานหลายแห่งจากการพิสูจน์ตามหลักวิทยาศาสตร์ทำให้ทราบว่าซากสิ่งของเหล่านี้มีอายุนานกว่า 4,000 ปี ซึ่งแสดงว่ามีข้าวโพดปลูกอยู่ในแถบนี้เป็นเวลานานนับพันปีมาแล้ว

นอกจากนี้บางท่านได้ให้ความเห็นอีกว่า ข้าวโพดบางชนิดอาจมีรากฐานอยู่ในเอเซียก็ได้ เพราะพืชพื้นเมืองหลายอย่างในแถบนี้จะมีลักษณะทางพฤกษศาสตร์คล้ายข้าวโพดมาก เช่น ลูกเดือยและอ้อน้ำ แต่อย่างไรก็ตาม ทั้งหมดนี้เป็นข้อสันนิษฐานและเหตุผลของแต่ละท่าน ยังไม่มีประจักษ์พยานยืนยันแน่ชัดคงจะต้องถกเถียงและค้นคว้าหาความจริงกันต่อไปอีก

สำหรับพืชดั้งเดิมของข้าวโพดนั้น ได้มีนักพฤกษศาสตร์และนักพันธุศาสตร์ ตั้งสมมุติฐานขึ้นต่าง ๆ กัน เนื่องจากข้าวโพดมีส่วนใกล้เคียงกับหญ้าทริพซาคัม และทิโอซินเทมาก บางท่านจึงเชื่อว่า หญ้าพวกนี้เป็นบรรพบุรุษของข้าวโพด อย่างไรก็ตาม จากการทดลองผสมพันธุ์ระหว่างข้าวโพดกับหญ้าทริพซาคัม ปรากฏว่า ได้ลูกผสมออกมาเป็นหญ้าทิโอซินเท นอกจากนั้น ความแตกต่างทางพันธุกรรมของข้าวโพดกับหญ้าทั้งสองชนิดนี้ทำให้หลายท่านสรุปได้ว่าหญ้าทั้ง 2 ชนิด นั้นไม่ได้เป็นพืชดั้งเดิมของข้าวโพด ข้าวโพดที่ปลูกอยู่ทุกวันนี้ คงจะวิวัฒนาการมาจากข้าวโพดพันธุ์ป่า (pod maize) อย่างแน่นอน ดังนั้น หญ้าทริพซาคัม และ ทิโอซินเท ก็ควรเป็นพืชดั้งเดิมเดียวกับข้าวโพด หากแต่ได้วิวัฒนาการมาคนละสาย จึงมีลักษณะแตกต่างกันในปัจจุบัน

การแพร่กระจายของข้าวโพดจากถิ่นเดิมไปยังส่วนต่าง ๆ ของโลกนั้น เข้าใจว่าเกิดจากชาวอินเดียนแดงเจ้าถิ่นเดิมของทวีปอเมริกา  เป็นผู้นำจากอเมริกากลางไปปลูกในส่วนต่าง ๆ ของทวีปอเมริกาและหมู่เกาะคาริบเบียน  ชาวอินเดียนแดงเป็นชนชาติที่มีส่วนสำคัญ  ในด้านวิวัฒนาการเกี่ยวกับการปลูกข้าวโพด ทั้งในด้านการปลูก การคัดเลือกพันธุ์ เช่น รู้จักการคัดเลือกพันธุ์โดยอาศัยลักษณะและสีสันของเมล็ด  รู้จักเลือกฤดูปลูกที่เหมาะ   คือ รอจนกว่าใบต้นโอ๊กจะผลิออกมามีขนาดเท่าหูกระรอกเสียก่อนจึงจะปลูก และรู้จักการจับปลาในลำธารมาใส่ที่โคนต้นข้าวโพด เพื่อให้เน่าเปื่อยเป็นปุ๋ย

 เมื่อโคลัมบัสเดินทางมาพบทวีปอเมริกาเมื่อปี ค.ศ.1492 นั้น ได้พบว่าข้าวโพดมีปลูกอยู่ทั่วไปในดินแดนแห่งนั้น จึงได้ลองนำเมล็ดกลับไปปลูกในสเปนในปี ค.ศ. 1493 หลังจากนั้นจึงกระจายไปสู่ส่วนอื่นๆของทวีปแอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย 

ในกลางศตวรรษที่ 17 มีการปลูกแพร่หลายทางตอนใต้ของทวีปยุโรป

ในศตวรรษที่18 มีการปลูกกันทางตอนใต้ของทวีปยุโรป เช่น ฝรั่งเศส อังกฤษ ฮอลแลนด์ และตอนใต้ของเยอรมัน

ศตวรรษที่ 19 มีการปลูกในโปแลนด์  เชคโกสโลวาเกีย ฮังการี ตอนใต้ของรัสเซีย และ ทางเหนือของอิตาลี

ในทวีปแอฟริกา มีการแพร่เข้าสู่ตอนเหนือของทวีปในช่วงกลางศตวรรษที่16 โดยได้รับมาจากอิตาลีและสเปน

ส่วนทวีปเอเชีย พบว่ามีการกระจายมาจาก 3 เส้นทาง คือจากซีเรียมาทางทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ในช่วงกลางศตวรรษที่16  ทางหนึ่งเข้ามาทางฝั่งทะเลดำผ่านเข้าสู่อินเดียและญี่ปุ่นโดยชาวโปรตุเกส และอีกทางผ่านเข้าสู่ฟิลิปปินส์ และอินโดนีเซียในช่วงปลายศตวรรษที่16โดยชาวสเปน

มีการเรียกชื่อข้าวโพดต่าง ๆ  กันในทวีปยุโรปและเอเชีย เช่น  สแปนิชคอร์น  (spanish  corn)  โรมันคอร์น (roman  corn)  กินีคอร์น  (guinea corn) เทอร์กิชคอร์น (turkish  corn) อินเดียนคอร์น (indian corn) การที่เรียกชื่อไปต่าง ๆ กันเช่นนี้เข้าใจว่าเรียกตามท้องถิ่นที่ปลูกนั่นเอง  และการกล่าวถึงคอร์น  (corn) เฉย ๆ อาจไม่ได้หมายถึงข้าวโพด แต่หมายถึงข้าวสาลีหรือธัญพืชชนิดอื่น ฉะนั้น บรรดาประเทศในภาคพื้นเหล่านี้เมื่อจะกล่าวถึงข้าวโพดมักจะใช้คำว่า เมซ  (maize)  หรืออินเดียนคอร์น มากกว่าคำว่า คอร์นเฉย ๆ คำว่า เมซ สันนิษฐานว่ามาจากภาษาอินเดียนแดง คือ มาฮิซ (mahiz) หรือ มาริซิ  (marisi)

สำหรับประเทศไทย ข้าวโพดมีชื่อเรียกอื่นๆตามภาษาถิ่น เช่น ข้าวสาลี สาลี (เหนือ) คง (กระบี่) โพด (ใต้) บือเคเส่ะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)