“แมลงชีปะขาวปัญหา” แมลงชีปะขาวชนิดใหม่ของโลก
ทีมนักวิจัยมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ประกอบด้วย ดร.ชนาพร สุทธินันท์ (นักวิจัย) และ รศ.ดร.บุญเสฐียร บุญสูง อาจารย์จากภาควิชาสัตววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ร่วมกับ Dr. Jean-Luc Gattolliat สังกัด Museum of Zoology เมืองโลซาน สมาพันธรัฐสวิส ได้ค้นพบแมลงชีปะขาว Tenuibaetis panhai ชนิดใหม่ของโลก โดยพบในลำธาร จังหวัดกาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี เลย และเชียงราย สะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายทางชีวภาพ และทรัพยากรสัตว์น้ำในประเทศไทย
ดร.ชนาพร ได้ศึกษาความหลากหลายของตัวอ่อนแมลงชีปะขาววงศ์ Baetidae ในภาคตะวันตกและภาคใต้ของประเทศไทย และได้ค้นพบตัวอ่อนแมลงชีปะขาวชนิดใหม่ของโลก แมลงชีปะขาว Tenuibaetis panhai ในลำธาร จ.กาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี เลย และเชียงราย โดยงานวิจัยชิ้นนี้ได้รับทุนสนับสนุนจากศูนย์ความเป็นเลิศด้านความหลากหลายทางชีวภาพ (BDC-PG4-161004) และโครงการทุนเรียนดีวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทย
ลักษณะที่บ่งบอกว่าเป็นชนิดใหม่ของโลก
ลักษณะทั่วไปของแมลงชีปะขาว ถิ่นกำเนิด และลักษณะที่บ่งบอกว่าเป็นชนิดใหม่ของโลก แมลงชีปะขาวสกุล Tenuibaetis Kang & Yang, 1994 (วงศ์ Baetidae) ถือเป็นรายงานครั้งแรกในประเทศไทย ทั่วโลกพบ 8 ชนิด แมลงชีปะขาวชนิดใหม่ มีลักษณะเด่นที่แตกต่างจากชนิดอื่นอย่างเห็นได้ชัด คือ การไม่พบตุ่มปีกคู่หลังเมื่อวิเคราะห์ดีเอ็นเอบาร์โค้ดด้วยยีน COI เทียบกับชนิดอื่นพบว่ามีค่าระยะห่างทางพันธุกรรมระหว่างชนิดร้อยละ 17-27 นอกจากนี้ยังพบชนิดซ่อนเร้น (cryptic species) คือ Tenuibaetis cf. panhai sp. I และ Tenuibaetis cf. panhai sp. II ซึ่งได้จัดเป็น Molecular Operational Taxonomic Units (MOTUs) เนื่องจากสัณฐานวิทยาไม่แตกต่างจากชนิดใหม่อย่างชัดเจน จำเป็นต้องมีการศึกษาเพิ่มเติมในอนาคต
สำหรับชื่อสามัญแมลงชีปะขาว และชื่อทางวิทยาศาสตร์ของแมลงชีปะขาวชนิดใหม่ของโลก คือ Tenuibaetis panhai Suttinun, Gattolliat & Boonsoong, 2022 โดยตั้งชื่อเป็นเกียรติแด่ ศ.ดร.สมศักดิ์ ปัญหา (ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย) ศาสตราจารย์วิจัยดีเด่นและราชบัณฑิต ผู้อำนวยการศูนย์ความเป็นเลิศด้านความหลากหลายทางชีวภาพ ผู้พัฒนาองค์ความรู้ด้านอนุกรมวิธาน และ ซิสเทมาติคส์ของสัตว์ในประเทศไทย
การค้นพบตัวอ่อนแมลงชีปะขาวสกุลใหม่ และชนิดใหม่ของโลก สะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายทางชีวภาพ และทรัพยากรสัตว์น้ำในประเทศไทย ยังเป็นข้อมูลเพิ่มเติมจากรายงานเดิมที่มีอยู่ ทำให้มีจำนวนสกุล และชนิดของแมลงชีปะขาวเพิ่มขึ้นข้อมูลอนุกรมวิธานเป็นข้อมูลพื้นฐานสำคัญในการนำไปต่อยอดการศึกษานิเวศวิทยา การอนุรักษ์และการใช้เป็นดัชนีชี้วัดคุณภาพน้ำร่วมกับแมลงน้ำกลุ่มอื่นในอนาคต
ข้อมูลอ้างอิง
Suttinun C, Gattolliat J-L, Boonsoong B (2022) First report of the genus Tenuibaetis (Ephemeroptera, Baetidae) from Thailand revealing a complex of cryptic species. ZooKeys 1084: 165-182. https://doi.org/10.3897/zookeys.1084.78405
รศ.ดร.บุญเสฐียร บุญสูง
ภาควิชาสัตววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
โทร. 0-2562-5555 ต่อ 647829 E-mail: fscibtb@ku.ac.th
ติดต่อข้อมูลเพิ่มเติม
รศ.ดร.บุญเสฐียร บุญสูง
ภาควิชาสัตววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์โทร.
02-562-5555 ต่อ 647829 E-mail: fscibtb@ku.ac.th