อภิปรายพิเศษ เรื่อง “วิกฤตขยะทะเลไทย” (Marine debris crisis) ในการประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 58
ความต้องการใช้พลาสติกในสังคมปัจจุบันมีความต้องการแปรผันตามจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นและมีการใช้ตลอดเวลา จึงไม่สามารถหยุดการใช้พลาสติกได้ ประกอบกับในผลิตภัณฑ์ต่างๆล้วนมีส่วนผสมของพลาสติกทั้งสิ้น ดังนั้นเราจะทำอย่างไรให้การใช้พลาสติกเกิดประโยชน์สูงสุด และลดในส่วนที่ไม่จำเป็นลง ซึ่งไม่มีเทคโนโลยีใดที่รับผิดชอบพฤติกรรมมนุษย์ได้ มนุษย์เราจะต้องปรับพฤติกรรมในการใช้พลาสติก เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดก่อนการทิ้งเป็นขยะ ประเทศไทยถูกจัดอยู่ในประเทศที่ทิ้งขยะพลาสติกลงทะเลเป็นอันดับ 5 ของโลก ซึ่งขยะจากทะเล 80 เปอร์เซ็นต์ มาจากพื้นดิน และคาดการณ์ว่าในอีก 30 ปีข้างหน้า (ปีค.ศ. 2050) ปริมาณขยะพลาสติกในทะเลจะมีปริมาณมากกว่าสัตว์ในทะเล ขยะพลาสติกและ/หรือไมโครพลาสติก (Microplastics) เหล่านี้เมื่อลงสู่ทะเลแล้วไม่สามารถจำกัดพื้นที่ได้ สามารถแพร่กระจายไปได้หมดตามแรงลมและกระแสน้ำ แม้กระทั่งเกาะเหนือสุดของโลกที่ขั้วโลกเหนือ ยังพบขยะพลาสติกและไมโครพลาสติกเป็นจำนวนมาก ทั้งที่ไม่มีผู้คนอาศัยอยู่
พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว หรือ Single use เป็นองค์ประกอบของพลาสติกที่มีสัดส่วนมากที่สุดในขยะทะเล ทางรัฐบาลและกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของประเทศไทย มีนโยบายในการจัดการขยะพลาสติก โดยมีเป้าหมายลดและเลิกใช้ผลิตภัณฑ์พลาสติกแบบ Single use ที่พบมากและก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อม รวม 7 ชนิด
ปี 2562 ได้แก่ พลาสติกหุ้มขวดน้ำดื่ม ผลิตภัณฑ์พลาสติกที่มีส่วนผสมของสารประกอบอ๊อกโซ่ (Oxo) ไมโครบีดจากพลาสติก (Microbead)
ปี 2565 ได้แก่ ถุงพลาสติกหูหิ้วขนาดความหนาน้อยกว่า 36 มิลลิเมตร กล่องโฟมบรรจุอาหาร แก้วพลาสติก ชนิดบาง (ใช้ครั้งเดียว) หลอดพลาสติก
กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มีการบริหารจัดการขยะทะเล ดังนี้
- เก็บขยะที่ตกค้างในระบบนิเวศสำคัญ โดยมีขั้นตอน คือ จัดเก็บ คัดแยก และนำไปจัดการ ซึ่งมีแนวทางการจัดเก็บขยะจากต้นทางถึงปลายทาง ดังนี้
- ต้นทาง ด้วยตาข่ายดักขยะ (Net)
- กลางทาง ด้วยทุ่นกักขยะ (Boom)
- ปลายทาง ด้วยเรือเก็บขยะ (Boat)
- ทะเลและชายฝั่ง ด้วยการจัดเก็บแบบมีส่วนร่วม
- ใช้มาตรการลดปริมาณขยะลงสู่ทะเลในกลุ่มเป้าหมาย ได้แก่ ชมชนชายฝั่ง ผู้ประกอบการร้านค้า เรือประมงทั้งเรือพื้นบ้านและเรือพาณิชย์ และผู้ประกอบการเรือนำเที่ยว เป็นต้น
- การศึกษาวิจัยทางทะเล ทั้งปริมาณ ชนิด และผลกระทบที่เกิดขึ้นจากขยะทะเล ยกตัวอย่างเช่น
- ศึกษาขยะปากแม่น้ำอ่าวไทยตอนบน
- ศึกษาผลกระทบขยะทะเลต่อระบบนิเวศปะการัง
- ศึกษาผลกระทบขยะทะเลต่อระบบนิเวศชายฝั่ง
- ศึกษาผลกระทบขยะทะเลต่อสัตว์ทะเลหายาก
- ศึกษาวิจัยไมโครพลาสติก
ข้อมูลการจัดการขยะทะเลไทยอย่างยั่งยืนด้วยโครงการขยะคืนฝั่ง ทะเลสวย ด้วยมือเรา จากกรมประมง ที่เล็งเห็นถึงความสำคัญในการจัดการขยะจากกิจกรรมประมงซึ่งมีมากถึง 20 เปอร์เซ็นต์ของขยะทะเลทั้งหมด ขยะดังกล่าวเกิดจากการที่เรือนำลงไปและจากเครื่องมือทำประมง โดยอาศัยความร่วมมือจากหน่วยงานรัฐ สมาคมประมง คนประจำเรือ ผู้ควบคุมเรือและเจ้าของเรือประมง ให้เกิดการปรับความคิด เปลี่ยนพฤติกรรม และพฤติกรรมเลียนแบบ ในการจัดการการกำจัดและลดขยะทะเลจากการทำประมง โดยมีการจัดตั้งศูนย์ PIPO (Port In and Port Out Control Center) เป็นศูนย์ควบคุมการแจ้งเรือเข้าออก 30 แห่งทั่วประเทศ ซึ่งควบคุมการทำประมงทางทะเลทั้งหมด โดยเรือประมงและเครื่องมือทำประมงต้องถูกต้อง และได้มาตรฐานที่กำหนด คนประจำเรือประมงต้องถูกต้องตามระเบียบข้อบังคับ มีการจัดการให้มีสวัสดิการ น้ำ อาหารและยาที่ได้มาตรฐาน และมีการควบคุม รายงานจดบันทึกปริมาณสิ่งของต่างๆในการนำเข้าและออกทะเลจากเรือประมงที่เข้าร่วมโครงการ โดยมีการจดทะเบียนท่าเทียบเรือ 1,436 ท่า และเรือประมงพาณิชย์ 6,248 ลำ ซึ่งจะทำให้ทราบข้อมูลเกี่ยวกับการจัดการขยะ ปริมาณการนำเข้าและออก และการเกิดขยะทะเลของเรือแต่ละลำที่เข้าร่วมโครงการ
หน่วยงานต่างๆทั้งภาครัฐและเอกชน หน่วยงานที่รับผิดชอบโดยตรง นักวิชาการ และนักวิจัย ควรต้องร่วมมือกันในการวิจัยเพื่อการจัดการขยะ การลดการใช้พลาสติก และการกำจัดขยะ ทั้งขยะขนาดใหญ่ และไมโครพลาสติกที่เป็นปัญหาใหญ่ของสัตว์ทะเล และระบบนิเวศชายฝั่งและทะเล แต่อย่างไรแล้วมนุษย์ซึ่งเป็นทั้งผู้ใช้พลาสติกที่ทำให้เกิดขยะ และผู้ได้รับผลกระทบทั้งจากระบบนิเวศ สิ่งแวดล้อม สัตว์ทะเลและผลิตภัณฑ์จากทะเล จะต้องร่วมกันรับผิดชอบ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและวิธีคิดเพื่อลดขยะที่กำลังล้นโลก รู้จักคิด รู้จักใช้ ให้เกิดประโยชน์สูงสุด
อภิปรายพิเศษ เรื่อง “วิกฤตขยะทะเลไทย” (Marine debris crisis)
วันพฤหัสบดีที่ 6 กุมภาพันธ์ 2563 เวลา 9.00-12.00 น.
ณ ห้องประชุมกำพล อดุลย์วิทย์ ชั้น 2 อาคารสารนิเทศ 50 ปี มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
วิรัชนีย์ แก่นแสนดี ผู้สรุปการอภิปราย