![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อายุการเก็บรักษาผักและผลไม้สดหลังเก็บเกี่ยวกันอย่างกว้างขวาง
โดยเฉพาะในห้างสรรพสินค้าและ/หรือการขายผลิต ผลแบบแบ่งขาย โดยการบรรจุผักและผลไม้สดในถาดโฟม แล้วห่อด้วยฟิล์มพลาสติก หรือบรรจุในถุงพลาสติก แล้วรัดปากถุง แม้กระทั่งในการส่งออกผัก-ผลไม้ทางเรือ ผู้ส่งออกบางท่านก็ได้มีการเลือกใช้ตู้ขนส่งผัก-ผลไม้ชนิดที่สามารถควบคุมอุณหภูมิ ควบคุมปริมาณของก๊าซออกซิเจน และ/หรือก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ได้มาใช้ หลายท่านคงสงสัยว่าแล้วทำไมการทำเช่น นี้จึงสามารถยืดอายุการเก็บรักษาผัก-ผลไม้ได้ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ก่อนอื่นเราคงต้องมาทำความเข้าใจเกี่ยวกับผัก-ผลไม้สดกันสักเล็กน้อยก่อน
ความจริงแล้วผัก-ผลไม้สดที่เก็บเกี่ยวมา จากต้นแล้วยังคงมีชีวิตอยู่ มีการหายใจซึ่งต้องนำเอาออกซิเจนไปใช้เผาผลาญอาหารสะสมที่อยู่ภายใน และปลดปล่อยก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์ออกมา เช่นเดียวกับมนุษย์ และสัตว์ เพียงแต่ว่าอาหารสะสมที่ผัก-ผลไม้มีอยู่นั้นมีเท่าที่ได้มาจากต้น เท่านั้น หลังจากถูกเก็บเกี่ยวหรือตัดมาจากต้นแล้ว ผัก-ผลไม้ไม่สามารถหาอาหารเพิ่มเติมให้กับตัวเองได้แล้วซึ่งแตกต่าง ไปจากมนุษย์และสัตว์ที่สามารถบริโภคอาหารเพิ่มเติมได้ตลอดเวลาที่ต้องการ ดังนั้นยิ่งผัก-ผลไม้มีการหายใจและใช้อาหาร ไปมากเพียงใด ชีวิตของผักและผลไม้ก็จะสั้นลงไปเรื่อย ๆ แล้วในที่สุดก็จะตายไป นอกจากนี้การตายของผัก-ผลไม้สดยัง สามารถ เกิดขึ้นได้จากการเข้าทำลายของเชื้อโรค ซึ่งส่วนใหญ่เกิดจากการที่เราไม่ดูแลเอาใจใส่ผัก-ผลไม้ให้ดี เช่น หยิบ จับหรือวางรุนแรง ทำให้ผักและผลไม้ช้ำ มีบาดแผล หรือวางผักและผลไม้ไว้นอกตู้เย็น ทำให้ผัก-ผลไม้เหี่ยวและ/หรือสุก สะดวกต่อการเข้าทำลายของเชื้อโรคและยังทำให้ผัก-ผลไม้หายใจมากขึ้นด้วย เพราะฉะนั้นหากต้องการยืดอายุการเก็บ รักษาผัก-ผลไม้ให้ยาวนานขึ้น เราก็จะต้องลดการหายใจของผักและผลไม้ลงมาให้ได้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ โดยไม่ก่อให้ เกิดอันตรายกับผัก-ผลไม้นั้น และจะต้องระวังไม่ให้เชื้อโรคเข้ามาทำลายผัก-ผลไม้ได้ วิธีการที่ง่ายและมีการใช้อยู่กันทั่วไป คือ การเก็บรักษาผักและผลไม้ที่อุณหภูมิต่ำ เช่น ห้องเย็น, ตู้เย็น แต่ถ้าต้องการเก็บรักษาผลิตผลให้ได้ยาวนานกว่านั้น ก็ควรจะใช้อุณหภูมิต่ำร่วมกับสภาพสภาพดัดแปลงบรรยากาศ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
สภาพดัดแปลงบรรยากาศคือ
สภาพที่ก๊าซในอากาศมีความเข้มข้นเปลี่ยนแปลงไปจากสภาพอากาศปกติโดยปกติ อากาศมีก๊าซออกซิเจนประมาณ 20 เปอร์เซ็นต์ ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 0.03 เปอร์เซ็นต์ ที่เหลือเป็นก๊าซไนโตรเจน การลดปริมาณก๊าซออกซิเจนในบริเวณที่เก็บรักษาผัก-ผลไม้ให้ต่ำลงและ/หรือเพิ่มปริมาณก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ให้ สูงขึ้นในระดับที่ไม่ก่อให้เกิดอันตรายกับผัก-ผลไม้นั้น โดยต้องใช้ร่วมกับอุณหภูมิต่ำ ซึ่งการเก็บรักษาผักและผลไม้ใน สภาพบรรยากาศดัดแปลง สามารถยืดอายุการเก็บรักษาผัก-ผลไม้ได้ยาวนานขึ้น ทั้งนี้เนื่องจาก |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1. ช่วยลดอัตราการหายใจของผัก-ผลไม้ให้ต่ำลงมาได้
นั่นหมายถึงอาหารสะสมภายในผัก-ผลไม้ก็จะถูกใช้ลดลงมาด้วย การเก็บรักษาทุเรียนในสภาพที่มีก๊าซออกซิเจน
5-7.5 เปอร์เซ็นต์ ที่อุณหภูมิ 15 องศาเซลเซียส |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() ![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาพที่
1 สภาพของผลทุเรียนที่เก็บรักษาในสภาพบรรยากาศปกติ
(ก๊าซออกซิเจน 21 เปอร์เซ็นต์) (ก) และสภาพที่มีก๊าซออกซิเจน 5-7.5 เปอร์เซ็นต์ (ข) ที่อุณหภูมิ 15 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ นาน 4 สัปดาห์ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. ช่วยยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อโรคที่อาจติดมากับผลิตผลได้
เพราะเชื้อโรคที่เจริญเติบโตบนผัก-ผลไม้ส่วนใหญ่ก็ต้องการ ข้าวโพดฝักอ่อนเป็นผักชนิดหนึ่งที่เป็นที่นิยมบริโภคทั้งภายในและภายนอกประเทศ
ปัญหาที่สำคัญอย่างหนึ่งของข้าว |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาพที่
2 การเกิดโรคของข้าวโพดฝักอ่อนที่เก็บรักษาในสภาพบรรยากาศปกติ
(ก) และที่มีก๊าซคาร์บอนได ออกไซด์ 15 เปอร์เซ็นต์ (ข) ที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 7 วัน บริเวณวงกลมเป็นบริเวณที่เชื้อโรคเข้าทำลาย |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ทำนองเดียวกับการบรรจุมะม่วงมหาชนกในถาดโฟมหุ้มพลาสติกโพลีไวนิลคลอไรด์
(PVC) เก็บรักษาที่อุณหภูมิ 10 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ นาน 5 สัปดาห์ พบการเกิดโรคน้อยกว่าผลมะม่วงที่บรรจุในกล่องกระดาษลูกฟูก (ภาพที่ 3) อย่างไรก็ตามเมื่อทิ้งให้ผลสุกที่อุณหภูมิห้องพบว่าไม่สามารถใช้วิธีการดังกล่าวนี้ในการเก็บรักษาผลมะม่วงมหาชนก ได้เนื่องจากผลมะม่วงเกิดกลิ่นและรสชาติผิดปกติขึ้น (อภิตาและคณะ, 2542) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาพที่
3 สภาพการเกิดโรคของมะม่วงมหาชนกที่บรรจุในกล่องกระดาษลูกฟูก (control)
และถาดโฟมหุ้มด้วยพลาสติกโพลีไวนิลคลอไรด์ เก็บรักษาที่อุณหภูมิ 10 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ นาน 5 สัปดาห์ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4.
ยับยั้งพัฒนาการของผัก-ผลไม้ ในผลิตผลที่ยังมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง หลังจากเก็บเกี่ยวมาแล้ว
เช่น การเก็บรักษาหน่อไม้ฝรั่งในสภาพที่มีก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์
0-14 เปอร์เซ็นต์ ที่อุณหภูมิ 2 องศาเซลเซียส |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ตารางที่
1 การเพิ่มขึ้นของเส้นใย (เสี้ยน)
หลังจากเก็บรักษาหน่อไม้ฝรั่งในสภาพที่มีก๊าซคาร์บอน ไดออกไซด์ 0-14 เปอร์เซ็นต์ ณ อุณหภูมิ 2 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ เป็นเวลา 3 สัปดาห์ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
สำหรับถั่วเหลืองฝักสดที่เก็บรักษาในสภาพบรรยากาศที่มีก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์
5 เปอร์เซ็นต์ ที่อุณหภูมิ 1 องศาเซลเซียส สามารถชะลอการเปลี่ยนสีเมล็ดภายในฝักถั่วเหลืองได้นาน 4 สัปดาห์ (ภาพที่ 4) (ธีรนุต และเจริญ, 2536) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาพที่
4 สีเมล็ดของถั่วเหลืองฝักสดที่เก็บรักษาใน สภาพ บรรยากาศปกติ (CO2 0 เปอร์เซ็นต์) และสภาพที่มีก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์ 5 เปอร์เซ็นต์ ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ ที่อุณหภูมิ 1 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 4 สัปดาห์ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5.
ช่วยให้สามารถเก็บรักษาผัก-ผลไม้ที่อุณหภูมิต่ำลงมากว่าอุณหภูมิเก็บรักษาปกติได้
ผัก-ผลไม้ส่วนใหญ่หากเก็บรักษา ตัวอย่างเช่น
อุณหภูมิต่ำที่เหมาะสมในการเก็บรักษามะม่วงมหาชนกโดยไม่ก่อให้เกิดอาการสะท้านหนาวคือ
12 องศาเซลเซียส |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาพที่
5 อาการสะท้านหนาว (chilling injury) ของมะม่วงมหาชนกอายุ 123 วันหลังจากดอกบาน
บรรจุในกล่องกระดาษลูกฟูก เก็บรักษาที่อุณหภูมิ 10 และ 12 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ นาน 3 สัปดาห์ แล้วจึงนำออกมาไว้ที่อุณหภูมิ ห้องเป็นเวลา 3 วัน |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อย่างไรก็ตามหากต้องการเก็บรักษาที่
10 องศาเซลเซียส ก็สามารถทำได้ โดยต้องเก็บรักษาผลมะม่วงในสภาพที่มี การลดปริมาณของก๊าซออกซิเจนให้ลงมาเหลือ 10 เปอร์เซ็นต์ และเพิ่มปริมาณก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ให้สูงขึ้นเป็น 10-15 เปอร์เซ็นต์ สามารถยืดอายุการเก็บรักษาได้นานถึง 4 สัปดาห์ อีกทั้งยังสามารถลดการเข้าทำลายของเชื้อโรคได้ด้วยจากการ ศึกษาพบว่าการใช้ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 10-15 เปอร์เซ็นต์เพียงอย่างเดียวกลับทำให้มะม่วงมหาชนกเกิดความเสียหาย อันเนื่องมาจากก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ความเข้มข้นสูงได้ โดยจะพบอาการเปลือกไหม้เกิดขึ้นอย่างรุนแรง เนื้อภายในบริเวณ ใกล้ผิวเปลือกจะเกิดอาการเนื้อไหม้เช่นกัน (ภาพที่ 6) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อาการเปลือกไหม้ เนื่องจากได้รับก๊าซคาร์บอน- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
<-- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อาการเปลือกไหม้
เนื่องจากได้รับก๊าซคาร์บอน- ไดออกไซด์ ความเข้มข้นสูง 15 % |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
--> | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาพที่
6 มะม่วงมหาชนกเก็บรักษาในสภาพบรรยากาศปกติ (control) และสภาพที่มีก๊าซออกซิเจน
10 เปอร์เซ็นต์ และ/หรือก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 10-15 เปอร์เซ็นต์ ที่อุณหภูมิ 10 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 90 เปอร์เซ็นต์ นาน 4 สัปดาห์ แล้วจึงนำออกมาไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 3 วัน |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อย่างไรก็ตามการเก็บรักษาผักและผลไม้สดภายใต้สภาพบรรยากาศดัดแปลงจำเป็นต้องคำนึงถึง
ชนิดของผลิตผลด้วยว่าเป็น จะเห็นได้ว่าสภาพบรรยากาศดัดแปลงบรรยากาศนับเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่จะนำมาใช้ในการยืดอายุการเก็บรักษาผักและผลไม้ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
อภิดา บุญศิริ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |