นับตั้งแต่สังคมไทยมีนโยบายและยุทธศาสตร์ส่งเสริมการออกกำลังกายและกีฬาเพื่อสุขภาพอย่างต่อเนื่อง ซึ่งถือเป็นมาตรการและกลไกสำคัญยิ่งในกระบวนการส่งเสริมสุขภาพให้ประชาชนไทยมีสุขภาวะอนามัยดีขึ้น มีอายุขัยเฉลี่ยสูงขึ้น  ลดภาวะเจ็บป่วย พิการ และการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร  และประการสำคัญ คือ จะช่วยลดค่าใช้จ่ายด้านการรักษาพยาบาลของประชาชนที่เจ็บป่วยและเสียชีวิต ซึ่งสูงถึงปีละ 2-2.5 แสนล้านบาท (สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ , 2550) โดยเฉพาะค่าใช้จ่ายจากการเจ็บป่วยที่เกิดจากโรคเรื้อรัง เช่น ภาวะโรคเบาหวาน  โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจและหลอดเลือด ซึ่งเป็นผลมาจากการบริโภคอาหารไม่ถูกต้อง และขาดการออกกำลังกาย  โดยมีหน่วยงานทั้งภาครัฐ  หน่วยงานมิใช่ภาครัฐ และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กำหนดแผนงาน โครงการ และกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพที่มีนัยยะสำคัญกับกลุ่มเป้าหมาย และจัดสรรงบประมาณลงในโครงการขนาดเล็กและโครงการขนาดใหญ่ จำนวนนับหลายล้านบาท เพื่อสนับสนุน ส่งเสริม เกื้อหนุนให้คนไทยมีการออกกำลังกาย และกีฬาเป็นวิถีชีวิต   เข้าถึงโครงสร้างพื้นฐานทางกายภาพ เทคโนโลยี นวัตกรรม ตลอดจนสร้างทุนทางสังคม วัฒนธรรมในด้านการกีฬาและออกกำลังกาย  ครอบคลุมในพื้นที่สังคมเมือง  และชนบท จนถึงพื้นที่ในภูมิภาคที่ห่างไกล ด้วยประเด็นตรรกะดังกล่าวข้างต้น ทำให้เกิดคำถามที่ควรแสวงหาคำตอบว่าสังคมไทยมีการลงทุนด้านกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพเป็นจำนวนเงินเท่าไร และแนวโน้มของการลงทุนอยู่ในรูปแบบโครงการลักษณะใดบ้าง เพื่อจะได้ฐานข้อมูลในการตัดสินใจในการวางแผนและจัดสรรงบประมาณให้กับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในระดับนโยบายต่อไป

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

1. เพื่อศึกษางบประมาณการลงทุนด้านการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ
2. เพื่อศึกษาต้นทุนต่อหน่วยประชากรของการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ
3. เพื่อศึกษาประเภทของโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ

วิธีดำเนินการวิจัย

                 การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาพรรณาแบบย้อนหลัง (Retrospective descriptive study) ทำการเก็บข้อมูลการลงทุนในช่วงปีงบประมาณ 2548-2552 จากพื้นที่ 13 จังหวัด ได้แก่ ตาก เพชรบูรณ์ อุตรดิตถ์ นครสวรรค์ นครปฐม ราชบุรี นครนายก ชลบุรี นครราชสีมา นครพนม นครศรีธรรมราช สงขลา และ             สุราษฎร์ธานี  โดยเก็บข้อมูลงบประมาณการลงทุนในโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพจากหน่วยงาน  5 แห่ง  คือ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) สำนักงานการท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัด สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด  องค์กรบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) เทศบาลนคร/เทศบาลเมือง และนำมาวิเคราะห์เชิงพรรณนา จำนวน ร้อยละ อัตราส่วน และต้นทุนต่อหน่วย (Unit cost)

ผลการศึกษา

             1. งบประมาณการลงทุนด้านการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ

                 การจัดสรรงบประมาณการลงทุนด้านการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพของภาครัฐดำเนินการผ่านหน่วยงานหลัก 3 หน่วย คือ 1) หน่วยงานภาครัฐ ได้แก่ กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา และกระทรวงมหาดไทย เป็นต้น 2) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และ3) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ซึ่งการดำเนินงานของหน่วยงานทั้ง 3 จะมีลักษณะการบริหารจัดการงบประมาณและวิธีการจัดสรรไปยังกลุ่มเป้หมายแตกต่างกัน ผลการวิเคราะห์ครั้งนี้ พบว่า ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา ประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มจำนวนสูงขึ้นทุกปี และอัตราการลงทุนเฉลี่ยเพิ่มขึ้น 1 เท่าต่อปี ดังภาพที่ 1

ภาพที่ 1  แสดงแนวโน้มจำนวนงบลงทุนระดับจังหวัด ช่วงระหว่างปี 2548-2552

              นอกจากนี้ ผลการวิเคราะห์เปรียบเทียบการลงทุนของหน่วยลงทุนระดับจังหวัดทั้ง 5 หน่วยงาน แสดงให้เห็นว่า องค์การบริหารส่วนจังหวัด เป็นหน่วยงานที่มีการลงทุนมากที่สุด เท่ากับ 260,047,684 บาท ถัดมา คือ  สำนักงานท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัด  และเทศบาลนคร/เทศบาลเมือง จำนวนเงินลงทุนเท่ากับ 229,489,513 และ 149,758,674 บาท  ตามลำดับ  ส่วนสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) มีการลงทุนน้อยที่สุด เท่ากับ 35,717,750 บาท ดังภาพที่ 2

ภาพที่ 2  แสดงการเปรียบเทียบการลงทุนรายหน่วยงาน

             2.ประเภทของโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ

                     จากการเก็บข้อมูลโครงการทั้ง 2,095 โครงการ และได้นำมาวิเคราะห์จำแนกประเภทโครงการ พบว่า ประเภทของโครงการที่นิยมดำเนินการมากที่สุด คือ โครงการกีฬามวลชน ร้อยละ 25.16 รองลงมาได้แก่ โครงการกีฬาและนันทนาการของกลุ่มนักเรียน เยาวชน โครงการรณรงค์แก้ปัญหาสุขภาพเฉพาะประเด็น โครงการพัฒนาศักยภาพ ร้อยละ 19.95, 13.56 และ 13.13 ตามลำดับ ส่วนโครงการที่มีการดำเนินการน้อยที่สุด ได้แก่ โครงการออกกำลังกายและกีฬาเพื่อสุขภาพสำหรับบุคคลด้อยโอกาส และโครงการออกกำลังกายเพื่อสุขภาพของกลุ่มวัยผู้สูงอายุ ร้อยละ 1.10 และ 1.29 ตามลำดับ ดังตารางที่ 1 ประกอบกับเมื่อพิจารณางบลงทุนที่ดำเนินในแต่ละโครงการก็มีความสอดคล้องกับจำนวนโครงการ โดยพบว่า โครงการกีฬามวลชนมีงบลงทุนมากที่สุด ร้อยละ 32.30 จากจำนวนงบลงทุนทั้งหมด โดยมีอบจ.เป็นผู้จัดสรรจำนวนสูงที่สุด รองลงมาได้แก่ งบลงทุนในโครงการกีฬาและนันทนาการของกลุ่มนักเรียน เยาวชน คิดเป็นร้อยละ 27.44 ซึ่งมีสำนักงานกีฬาและท่องเที่ยวจังหวัดเป็นผู้จัดสรรงบประมาณจำนวนสูงสุด และงบลงทุนในโครงการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานคิดเป็นร้อยละ 15.76 โดยมีองค์การบริหารส่วนท้องถิ่นเป็นผู้จัดสรรงบประมาณจำนวนสูงที่สุด ส่วนโครงการที่มีการลงทุนน้อยที่สุด ได้แก่ โครงการออกกำลังกายเพื่อสุขภาพของกลุ่มวัยผู้สูงอายุ และโครงการออกกำลังกายและกีฬาเพื่อสุขภาพสำหรับบุคคลด้อยโอกาส ร้อยละ 0.14 และ 0.23 ตามลำดับ ดังภาพที่ 3

ตารางที่ 1 แสดงจำนวนและร้อยละโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ 13 จังหวัด

ภาพที่ 3 แสดงร้อยละของงบประมาณจำแนกตามประเภทโครงการด้านการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ

                  3. ต้นทุนต่อประชากรในโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ

                   ผลของการคำนวณงบลงทุนต่อหัวประชากร (Unit cost) 5 ปี ย้อนหลัง พบว่า งบประมาณต่อประชากร มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นทุกปี  เฉลี่ยรายปีเท่ากับ 10.36, 12.29,  12.27, 13.64 และ 20.93 บาท/คน/ปี  ตามลำดับ โดยเฉลี่ยทั้ง 5 ปี เท่ากับ 13.90 บาท/คน/ปี  ดังภาพที่ 4

ภาพที่ 4 แสดงค่าเฉลี่ยงบลงทุนต่อหัวประชากร  (Unit cost)

สรุปและอภิปรายผล

                 งบประมาณการลงทุนด้านการส่งเสริมออกกำลังกายและกีฬาเพื่อสุขภาพของประเทศไทยในระยะ 5 ปี   ที่ผ่าน เป็นจำนวนเงินสูงถึง 679,854,402 บาท และมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นทุกปี  จังหวัดสงขลามีการลงทุนสูงสุด รองลงมา คือ สุราษฎร์ธานี และนครราชสีมา ตามลำดับโดยที่สัดส่วนเงินลงทุนในโครงการกีฬามวลชนมากที่สุด แต่ผู้วิจัยมีข้อสังเกตว่าโครงการประเภทส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุและกลุ่มด้อยโอกาส ซึ่งเป็นกลุ่มที่มีโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดปัญหาสุขภาพมีการลงทุนในสัดส่วนน้อยที่สุด  ซึ่งสภาพดังกล่าวจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพของกลุ่มวัยทั้งสองกลุ่มที่จัดว่าเป็นกลุ่มเสี่ยงสุขภาพ  (Risk groups)  ซึ่งข้อมูลของกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข (2550) พบว่าประชาชนอายุ 35 ปีขึ้นไปมีพฤติกรรมเสี่ยงต่อโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง และโรคหัวใจเพิ่มสูงขึ้น ส่งผลให้ค่าใช้จ่ายเพื่อการรักษาพยาบาลผู้ป่วยกลุ่มดังกล่าวเพิ่มสูงขึ้นตามไปด้วย  สะท้อนถึงในระยะ 5 ปีที่ผ่านมาการลงทุนทั้งด้านงบประมาณ บุคลากร และสิ่งอำนวยความสะดวกต่างๆ เพื่อส่งเสริมให้ประชาชนทุกกลุ่มวัยมีกิจกรรมการออกกำลังกายและเล่นกีฬาเพื่อสุขภาพ  ยังไม่สามารถจัดการปัญหาความเจ็บป่วยด้วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) ที่มีสาเหตุมาจากการขาดการออกกำลังกาย หรือการมีกิจกรรมทางกายไม่เพียงพอ (Physical inactivity) ซึ่งนับวันจะเป็นปัญหาสุขภาพที่ทวีความรุนแรงขึ้นในอนาคต   (WHO, 2003) อาจเป็นไปได้ว่ารูปแบบโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายที่ดำเนินการอยู่ยังไม่สนองตอบกับสภาพของปัญหาสุขภาพในปัจจุบัน ฉะนั้นทิศทางนโยบายการลงทุนของหน่วยงานภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ในอนาคต ควรต้องทำการทบทวนใหม่เพื่อแก้ไขและจัดการปัญหาสุขภาพดังกล่าว

ข้อเสนอแนะเชิงโยบาย

                 1)  ควรสนับสนุนการลงทุนด้านการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายอย่างต่อเนื่อง พร้อมกับเร่งแก้ไขปัญหาโรคติดต่อไม่เรื้อรัง ((NCDs)  อันเป็นภาระสาธารณสุขของประเทศที่สำคัญ ซึ่งในระยะสั้นและระยะยาวการลงทุนในโครงการส่งเสริมกีฬาและออกกำลังกายเพื่อสุขภาพ ต้องมุ่งเจาะจงกลุ่มเป้าหมายตามกลุ่มวัย กลุ่มเสี่ยง และกลุ่มเฉพาะมากขึ้น  เพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพและแก้ไขปัญหาสุขภาพได้ตรงตามเป้าหมาย  และสนับสนุนกิจกรรมทางกาย (Physical activity) ในทุกกลุ่มวัย 
                 2) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทุกระดับควรเพิ่มนโยบายสาธารณะสุขภาพและเพิ่มการลงทุนด้านสิ่งแวดล้อมเอื้อต่อสุขภาพกาย เช่น ถนนขี่จักรยาน การเดินทางเพื่อสุขภาพ เป็นต้น
                 3)  หน่วยงานภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ควรเพิ่มการลงทุนด้านการผลิตผู้นำออกกำลังกายรุ่นใหม่ พร้อมกับการพัฒนาองค์ความรู้ด้านการส่งเสริมออกกำลังกายเพื่อสุขภาพให้กับผู้นำการออกกำลังกายในท้องถิ่น จะช่วยให้พัฒนาการดำเนินงานส่งเสริมสุขภาพด้วยการออกกำลังกายในชุมชนได้อย่างต่อเนื่องและมีคุณภาพ

ข้อเสนอแนะเพื่อการวิจัยครั้งต่อไป
                1) ในปัจจุบันประเทศไทยยังขาดหลักฐานเชิงประจักษ์ด้านมิติความประหยัดเชิงเศรษฐศาสตร์ในกลุ่มกิจกรรมทางกาย การออกกำลังกายและกีฬาเพื่อสุขภาพในรูปแบบต่าง ๆ เช่น การเต้นแอโรบิค การรำไม้พลอง การขี่จักรยาน  หน่วยงานภาครัฐและสถาบันการศึกษาที่เกี่ยวข้องควรสนับสนุนให้มีการวิจัยด้านนี้ให้มากขึ้น
                2)  การศึกษาครั้งต่อไปควรจะทำการศึกษาต้นทุนและประสิทธิผล ของโครงการประเภทต่าง ๆ  เพื่อจะได้ทราบถึงความคุ้มค่าของการลงทุนของแต่ละประเภทโครงการ  ซึ่งตัวชี้วัดผลลัพธ์สุขภาพอาจพิจารณาตามภาวะเสี่ยงและปัญหาสุขภาพของกลุ่มเป้าหมายหลักของโครงการ