ปัญหา
             การใช้ที่ดินจะสะท้อนกิจกรรมทางสังคมและเศรษฐกิจและความสามารถในการจัดการทรัพยากรของชุมชนในแต่ละพื้นที่ การเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินย่อมส่งผลต่อสถานภาพทางสังคม เศรษฐกิจ และทรัพยากรของชุมชนในพื้นที่นั้นด้วย จากการศึกษาการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินเมืองในมิติการพัฒนา และเวลาที่ใช้ในการเปลี่ยนแปลง พบว่าความเป็นเมืองทางกายภาพหรือเชิงพื้นที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วไม่สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมซึ่งปรับตัวไม่ทัน ทำให้การวางแผนพัฒนาเมืองเป็นลักษณะแผนรับมากกว่าแผนรุก เนื่องจากขาดระบบการจัดการข้อมูลและแบบจำลองการติดตามการพัฒนาเมือง นอกจากนี้ภัยพิบัติที่เกิดขึ้นควบคู่กับการพัฒนา เช่น ภัยน้ำท่วม การกัดเซาะพื้นที่ชายฝั่ง การลื่นไหลของดิน ได้เร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพในทางที่เสื่อมลงเร็วขึ้น จึงเห็นความจำเป็นที่ต้องมีการวิจัยเพื่อพัฒนาแบบจำลองในการติดตามการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินและการเตรียมแผนรุกเพื่อป้องกันภัยพิบัติจากธรรมชาติ

วัตถุประสงค์ ในระดับเป้าหมาย

1. เพื่อสำรวจโครงสร้างของเมืองของทุกจังหวัดในประเทศไทย
2. เพื่อพัฒนาแบบจำลองการติดตามการเติบโตของเมืองในประเทศไทย

วัตถุประสงค์ ในระดับปฏิบัติ

1. จัดกลุ่มจังหวัดตามโครงสร้างเมืองในมิติพื้นที่ ประชากร และระดับความเป็นเมือง
2. หาปัจจัยที่สามารถอธิบายความแตกต่างระหว่างกลุ่มจังหวัดที่มีการเพิ่มและลดลงของอัตราส่วนการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินเมืองระหว่าง 2543/2544-2549/2550 ต่อการใช้ที่ดินเมืองในปี 2550

วิธีการวิจัย

ประชากรที่ใช้ในการวิจัย จำนวนจังหวัดทั้งหมดในประเทศไทย 76 จังหวัด โดยการศึกษาครั้งนี้ใช้ทั้งประชากร

หน่วยในการวิจัย คือ จังหวัด

เครื่องมือในการวิเคราะห์

1. วิธีการจัดกลุ่มจังหวัดใช้ K-means Cluster และ สารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS)
2. วิธีการหาปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความแตกต่างระหว่างกลุ่ม ใช้วิธีการจำแนกประเภท (Discriminant function)

ตัวแปรและแหล่งข้อมูล

1. ตัวแปรที่ใช้ในการวิเคราะห์การจัดกลุ่มจังหวัด
   
   
   
2. ตัวแปรที่ใช้อธิบายความแตกต่างระหว่างกลุ่มจังหวัดที่มีการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินเมือง
   
   

ผลการวิจัย

1. การจัดกลุ่มจังหวัดตามโครงสร้างเมืองในมิติพื้นที่ ประชากร และระดับความเป็นเมอง รวม 24 ตัวแปร ด้วยวิธี K-means cluster พบว่าถ้าแบ่งเป็น 6 กลุ่ม (รูปที่ 1) สามารถอธิบายกลุ่มจังหวัดตามลักษณะเมืองได้ดีที่สุด คือ
   กลุ่มที่ 1 เมืองธุรกิจเด่นด้วยย่านตัวเมืองและการค้า การคมนาคม มีจังหวัดเดียวคือกรุงเทพมหานคร
   กลุ่มที่ 2 เมืองอุตสาหกรรมเด่นด้วยย่านอุตสาหกรรม ตัวเมืองและย่านการค้าเกาะกลุ่มใกล้ศาลากลางจังหวัด มีจังหวัดเดียวคือ ชลบุรี
   กลุ่มที่ 3 เมืองราชการเด่นด้วยสถานที่ราชการ หมู่บ้าน มีจังหวัดเดียวคือ นครราชสีมา
   กลุ่มที่ 4 เมืองกึ่งชนบทเด่นด้วยสถานที่ราชการ พื้นที่ทิ้งร้าง มี 26 จังหวัด แยกตามภาคได้ดังนี้ ภาคกลาง 9 จังหวัด ได้แก่ ปทุมธานี ระยอง ประจวบคีรีขันธ์ เพชรบุรี พระนครศรีอยุธยา ราชบุรี สระแก้ว กาญจนบุรี และปราจีนบุรี ภาคเหนือ 7 จังหวัดได้แก่ ลำปาง นครสวรรค์ เชียงใหม่ พิษณุโลก เชียงราย เพชรบูรณ์ และกำแพงเพชร ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 9 จังหวัด ได้แก่ ขอนแก่น อุดรธานี อุบลราชธานี หนองคาย สกลนคร ศรีษะเกษ ชัยภูมิ สุรินทร์และร้อยเอ็ด ภาคใต้มีเพียงจังหวัดเดียวคือ สงขลา
   กลุ่มที่ 5 เมืองที่มีความหลากหลายประกอบด้วยย่านการค้า อุตสาหกรรม คมนาคม หมู่บ้าน มี 9 จังหวัด แยกตามภาคได้ดังนี้ ภาคกลาง 5 จังหวัด ได้แก่ นครปฐม ฉะเชิงเทรา สุพรรณบุรี ชัยนาท และลพบุรี ภาคเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือมีภาคละจังหวัดคือ ตากและบุรีรัมย์เรียงตามลำดับ ภาคใต้ 2 จังหวัดได้แก่ สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช
   กลุ่มที่ 6 เมืองเด่นด้วยย่านตัวเมืองและการค้า เกาะกลุ่มใกล้ศาลากลางจังหวัด มี 38 จังหวัดแยกตามภาคได้ดังนี้ ภาคกลาง 10 จังหวัด ได้แก่ นนทบุรี สมุทรปราการ สมุทรสาคร สระบุรี สมุทรสงคราม จันทบุรี สิงห์บุรี นครนายก ตราด อ่างทอง ภาคเหนือ 9 จังหวัด ได้แก่ พิจิตร อุตรดิตถ์ สุโขทัย อุทัยธานี น่าน พะเยา แพร่ ลำปาง และแม่ฮ่องสอน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 8 จังหวัด ได้แก่ นครพนม มุกดาหาร อำนาจเจริญ มหาสารคาม หนองบัวลำพู ยโสธร กาฬสินธุ์ และเลย ภาคใต้ 11 จังหวัด ได้แก่ ภูเก็ต ยะลา ตรัง นราธิวาส ชุมพร ระนอง สตูล พัทลุง พังงา ปัตตานี และกระบี่
   
   
2. การวิเคราะห์หาปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความแตกต่างระหว่างกลุ่มจังหวัดที่มีการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ ดินเมืองเพิ่มสูงขึ้นและกลุ่มที่มีการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินเมืองลดลงในช่วงแผนฯ 9 พบว่าปัจจัยทั้ง 9 ประการ สามารถอธิบายความแตกต่างระหว่างกลุ่มจังหวัดที่มีการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินเมืองในช่วงแผนฯ 9 ได้ 31.25% ของความผันแปรทั้งหมด และเมื่อนำตัวแปรดังกล่าวมาสร้างสมการ จำแนกประเภท (discriminant function) มีสามารถทำนายกลุ่มจังหวัดเดิมได้ถูกต้องประมาณ 90.8% รูปที่ 2 และ รูปที่ 3