เทคโนโลยีการผลิตไหมและการเพิ่มมูลค่าของผลผลิตจากไหม Silk production technology and value added of silk products |
ไหม (silkworm) เป็นแมลงที่มีประโยชน์ทางเศรษฐกิจของประเทศ รังไหมซึ่งเป็นเส้นใยธรรมชาติใช้ทำเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม เคหะสิ่งทอต่างๆ สกัดสารจากรังไหมสามารถใช้เป็นองค์ประกอบในเครื่องสำอางและอาหารเพื่อสุขภาพ ใช้ประโยชน์ทางการแพทย์และการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตร์ ดักแด้ไหมมีคุณค่าทางโภชนาการสูง อุดมด้วยโปรตีนและไขมันประเภทไม่อิ่มตัว ใช้เป็นอาหารทั้งของคนและสัตว์เศรษฐกิจ ที่สำคัญคือ ผ้าไหมไทยมีชื่อเสียงไปทั่วโลกในด้านความสวยงามเป็นเอกลักษณ์ เป็นสิ่งทอหลักที่นำรายได้เข้าประเทศ การเลี้ยงไหมทำให้เกษตรกรมีอาชีพที่สร้างรายได้สำหรับดำรงชีวิต ทำให้เกษตรกรไม่ละถิ่นฐานไปทำงานที่อื่น มีโอกาสในการสร้างครอบครัวและชุมชนที่เข้มแข็ง มั่นคง พึ่งพาตนเองได้ นอกจากนั้นไหมยังช่วยสร้างรายได้ให้กับผู้ประกอบการภาคเอกชนที่เกี่ยวข้องในอุตสาหกรรมสิ่งทอและการสร้างผลิตภัณฑ์จากไหม
ไหมที่เลี้ยงกันมากที่สุดคือ ไหมหม่อน (Mulberry silkworm) ซึ่งกินใบหม่อนเป็นอาหาร การเลี้ยงไหมหม่อนเป็นเหมือนวัฒนธรรมของไทย ที่ได้มีการสืบสานต่อเนื่องกันมาหลายร้อยปี เสริมสร้างภูมิปัญญาและความภาคภูมิใจให้กับเกษตรกรมาช้านาน แต่ไหมที่ให้เส้นใยยังมีอีกหลายชนิด เช่น ไหมอีรี่ ไหมมูก้าและไหมทาซาร์ โดยไหมอีรี่เป็น non-mulberry silkworm เพียงชนิดเดียวที่มนุษย์สามารถเลี้ยงได้ครบวงจรชีวิตเช่นเดียวกับไหมหม่อน โดยไหมอีรี่กินใบละหุ่งและใบมันสำปะหลังเป็นอาหาร การเลี้ยงไหมอีรี่จึงเป็นอาชีพเสริมทางเลือกที่มีศักยภาพสูงสำหรับเกษตรกรชาวไร่มันสำปะหลัง ซึ่งมีเป็นจำนวนมากในประเทศไทย
ในปัจจุบันการเลี้ยงไหมในประเทศไทย มีปริมาณลดน้อยลง ทั้งนี้เนื่องจากปัจจัยหลายอย่าง ที่สำคัญ คือ การแข่งขันกันทางการตลาดกับประเทศเพื่อนบ้านที่ผลิตไหมได้ในราคาที่ถูกกว่า การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมการประกอบอาชีพ ทำให้ลูกหลานของเกษตรกรไทยรุ่นใหม่หันเข้าสู่ภาคอุตสาหกรรม ละเลยอาชีพการปลูกหม่อนเลี้ยงไหม ไหมพันธุ์ไทยแท้ที่ให้เส้นใยที่สวยงามกำลังอยู่ในภาวะวิกฤตเมื่อไม่มีผู้เลี้ยงดำรงสายพันธุ์ ภูมิปัญญาของเกษตรกรไทยที่ช่วยรังสรรค์ผ้าไหมไทยที่ถักทอและสร้างลวดลายแบบต่างๆ ได้หลากหลาย อาจไม่มีผู้สานงานต่อ ประเทศไทยอาจเสียความเป็นผู้นำด้านอุตสาหกรรมสิ่งทอจากไหมในภูมิภาคเอเซีย ซึ่งจะทำให้สูญเสียรายได้เข้าประเทศอย่างมากในแต่ละปี องค์ความรู้ใหม่ๆ ที่ได้จากผลงานวิจัย และเทคโนโลยีที่ทันสมัยจะช่วยพัฒนาอุตสาหกรรมการเลี้ยงไหมให้เจริญก้าวหน้า เพิ่มศักยภาพการผลิตให้มีประสิทธิภาพและได้ผลตอบแทนที่คุ้มค่า การคัดเลือกสายพันธุ์ไหมที่ดีมีคุณภาพ เป็นหัวใจสำคัญของการเลี้ยงไหม ทำให้ได้ผลผลิตเส้นใยและผลิตภัณฑ์อื่นๆ ที่มีคุณภาพเพิ่มขึ้น และเป็นแหล่งพันธุกรรมที่ดีเพื่อการอนุรักษ์ไว้ใช้ประโยชน์ต่อไป การพัฒนาประสิทธิภาพการเลี้ยง การควบคุมกำจัดโรคของไหม การใช้ประโยชน์จากองค์ประกอบต่างๆ ของไหมอย่างครบวงจร และการสร้างความหลากหลายของผลิตภัณฑ์จากไหมให้มีเอกลักษณ์โดดเด่น เพื่อเพิ่มมูลค่าทำให้ได้ผลตอบแทนสูงขึ้น ล้วนเป็นปัจจัยสำคัญที่จะดึงดูดให้มีผู้เลี้ยงไหมและทำธุรกิจด้านไหมมากขึ้น นอกจากนั้นการบริหารจัดการที่เหมาะสมในการผลิตผลิตภัณฑ์จากไหมเชิงอุตสาหกรรม จะช่วยสร้างความเข้มแข็งให้กับภาคอุตสาหกรรม ซึ่งจะส่งผลดีต่อทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องในโซ่อุปทานไหมจากเกษตรกรต้นน้ำถึงผู้บริโภคปลายน้ำ งานวิจัยด้านไหมจึงมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งสำหรับการพัฒนาอุตสาหกรรมสิ่งทอของประเทศ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ได้มีการเรียนการสอน การวิจัยและการให้บริการวิชาการที่เกี่ยวข้องกับไหมมาโดยตลอด บุคลากรในหน่วยงานต่างๆ ของมหาวิทยาลัย ได้สร้างผลงานวิจัยที่เป็นประโยชน์แก่สังคมเป็นจำนวนมาก ซึ่งผลงานดังกล่าวได้ถูกนำไปส่งเสริม เผยแพร่ให้บุคคลทั่วไป และฝึกอบรมให้แก่เกษตรกรในหลายพื้นที่มาอย่างต่อเนื่อง สรุปผลงานวิจัยโดยสังเขป คือ : ก. งานวิจัยด้านการปรับปรุงพันธุ์ ข. พัฒนากรรมวิธีการเลี้ยงไหมและอุปกรณ์การเลี้ยงไหม ค. การพัฒนาผลิตภัณฑ์สิ่งทอจากไหมและการอนุรักษ์ ง. การใช้ประโยชน์จากไหมอย่างครบวงจร เพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์มูลค่าเพิ่ม จ. การศึกษาด้านสังคมและเศรษฐศาสตร์ของไหม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โดยศูนย์ความเป็นเลิศทางวิชาการด้านไหม ได้พยายามสร้างองค์ความรู้ด้านไหม และพัฒนาเทคโนโลยีที่ทันสมัยผ่านการดำเนินงานวิจัย เพื่อให้สามารถใช้ประกอบการเรียนการสอน การทำงานวิจัยต่อยอด และการให้บริการแก่เกษตรกร องค์กรภาครัฐ เอกชนและบุคคลทั่วไป ทั้งนี้เพื่อพัฒนาอุตสาหกรรมการเลี้ยงไหมและสิ่งทอจากไหมของประเทศให้เจริญก้าวหน้ายิ่งๆ ขึ้นไป |
| คณะผู้วิจัย คณาจารย์และนักวิจัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ศูนย์ความเป็นเลิศทางวิชาการด้านไหม โทร. 034-281-268 |
