“มันสำปะหลัง” เพื่ออาหารและพลังงานทดแทนของโลก

มันสำปะหลัง Manihot esculenta Crantz เป็นพืชที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจของประเทศไทย เนื่องจากเป็นประเทศที่มีพื้นที่ปลูกมันสำปะหลังเป็นอันดับที่ 3 ของโลกรองจากประเทศไนจีเนียและบราซิล นอกจากนั้นแล้วประเทศไทยยังเป็นผู้ส่งออกผลิตภัณฑ์มันสำปะหลังเป็นอันดับหนึ่งของโลกมายาวนาน และสร้างรายได้เข้าประเทศมากกว่าปีละ 3 หมื่นกว่าล้านบาท เนื่องจากมันสำปะหลังเป็นพืชของขวัญของเกษตรกรไทยเพราะเป็นพืชที่ปลูกง่ายมีปัญหาในการผลิตน้อย ปรับตัวได้ดีในเกือบทุกสภาพพื้นที่ แม้ดินจะไม่ดี ปัญหาโรคแมลงมีน้อย หัวสดมีตลาดรองรับแน่นอน การขุดเก็บเกี่ยวไม่ขึ้นกับฤดูกาลสามารถจะชะลอการเก็บเกี่ยวได้ ทนต่อความแห้งแล้งเมื่อเปรียบเทียบกับพืชไร่ชนิดอื่น หลังจากปลูกไปแล้วประมาณ 1- 2 เดือนแม้จะไม่ได้รับความชื้นเลยเป็นเวลา 3-4 เดือนมันสำปะหลังยังสามารถเจริญเติบโตและให้ผลผลิตได้เมื่อได้รับความชื้นจากฝนอีกครั้ง จากการสำรวจการปลูกมันสำปะหลังประจำปี 2550/2551 ประเทศไทยมีพื้นที่ปลูกมันสำปะหลัง 7,302,960 ไร่ ผลผลิตต่อไร่ 3,782 ตัน ผลผลิตรวม 27,618,763 ตันเปรียบเทียบกับปี 2549/2550 ประเทศไทยมีพื้นที่ปลูกมันสำปะหลัง 7,201,243 ไร่ ผลผลิตต่อไร่ 3,668 ตัน ผลผลิตรวม 26,411,233 ตัน พื้นที่เก็บเกี่ยวเพิ่มขึ้น 1.41% ผลผลิตต่อไร่เพิ่มขึ้น 3.11%และผลผลิตรวมเพิ่มขึ้น 4.57% (มูลนิธิพัฒนามันสำปะหลังแห่งประเทศไทย, 2550) แต่การเพิ่มผลผลิตโดยรวมของประเทศมาจากการขยายพื้นที่ปลูกเพิ่มมากขึ้นมากกว่าเพิ่มผลผลิตต่อไร่ มันสำปะหลังจึงเป็นพืชเศรษฐกิจที่จะต้องมีการพัฒนาและส่งเสริมและถ่ายทอดเทคโนโลยีการผลิตสู่เกษตรกรให้สามารถปลูกให้มีผลผลิตหัวสดต่อไร่สูงขึ้นกว่าในปัจจุบันและลดต้นทุนการผลิตให้เกษตรกรมีผลตอบแทนสูงขึ้น ปัญหาของเกษตรกรผู้ผลิตมันสำปะหลังในปัจจุบันที่สำคัญคือดินเสื่อมโทรมจะเป็นปัญหาอันดับหนึ่ง หากจะทำให้ผลผลิตต่อไร่สูงขึ้น จึงจำเป็นต้องหาหนทางในการปรับปรุงสมบัติทางกายภาพของดินและการบำรุงรักษาดินและการดูแลรักษาความอุดมสมบูรณ์ของดินให้สูงอยู่สม่ำเสมออย่างยั่งยืน จากการให้สัมภาษณ์ของนายกสมาคมกการค้ามันสำปะหลังไทยว่าในปี2550 รัฐบาลได้อนุมัติให้มีการสร้างโรงงานเอธานอลไปแล้ว 49 โรงงานกำลังการผลิตรวมทั้งสิ้น 11ล้านลิตรต่อวันและมีความต้องการผลผลิตหัวมันสด 15 ล้านตันต่อปีแต่ในปัจจุบันนั้นโรงงานที่ใช้วัตถุดิบจากหัวมันสำปะหลังที่มีการผลิตนั้นยังไม่สามารถดำเนินการได้ ประกอบกับในสภาพยุโรปและในสาธารณรัฐประชาชนจีนมีความต้องการมันเส้นมากขึ้นในปีที่ผ่านมาเพื่อนำไปใช้ในอุตสาหกรรมอาหารสัตว์และผลิตแอลกอฮอร์จึงมีความต้องการใช้มันในปริมาณที่มาก ดังนั้น ตั้งแต่ปี 2552 เป็นต้นไปความต้องการผลผลิตหัวสดเพื่อให้เพียงพอกับการรองรับภาคอุตสาหกรรมอาหารและผลิตเอธานอล แป้ง และมันเส้น จะต้องสูงกว่า 35 ล้านตันต่อปี โอภาษ (2551) สิ่งที่ยังคงเป็นปัญหากวนใจประชาชนชาวไทยทุกคนคงหนีไม่พ้นเรื่องของปัญหาเศรษฐกิจและการขึ้นราคาของน้ำมันซึ่งส่งผลกระทบไปทุกอย่างเพราะราคาน้ำมันได้ขึ้นสูงเป็นประวัติการณ์ถึงกว่า 120 ดอลล่าร์สหรัฐฯต่อบาร์เรล ด้วยเหตุนี้เองจึงทำให้หลายประเทศทั่วโลกหันมาแก้ไขปัญหาอย่างจริงจัง และคิดค้นพลังงานทางเลือกใหม่ๆ ขึ้นมาทดแทนความต้องการบริโภคน้ำมันของสังคมโลก หนึ่งในนั้นก็คือ พลังงานเอทานอล (Ethanol) หรือเราคุ้นหูกันดีในชื่อของน้ำมันแก๊สโซฮอล (Gasohol) ซึ่งเป็นส่วนผสมระหว่างน้ำมันเบนซิน 90 % และเอทานอลอีก 10 % หรือที่เรียกว่า E 10 ตั้งแต่เดือนมกราคม 2551 รัฐบาลมีนโยบายเพิ่มปริมาณส่วนผสมเป็น E 20 ในเครื่องยนต์ และรัฐบาลในชุดปัจจุบันกำลังผลักดันให้นำเครื่องยนต์ที่สามารถใช้แก๊สโซฮอลเป็น E 85 ซึ่งการใช้แก๊สโซฮอล E 85 เป็นการช่วยลดมลพิษในอากาศ เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม และจะทำให้ลดการนำเข้าน้ำมันจากต่างประเทศ ราคาสินค้าที่เป็นวัตถุดิบที่ผลิตได้ในประเทศจะมีราคาที่สูงขึ้น ปริมาณการนำเข้าน้ำมันดิบในประเทศไทย ได้นำเข้าน้ำมันดิบสูงกว่าวันละ 800 พันบาร์เรล การนำเข้าน้ำมันสำเร็จรูป 3.8 ล้านลิตรต่อวัน ปริมาณการใช้น้ำมันดีเซลอยู่ที่ระดับ 50.4 ล้านลิตรต่อวัน ปริมาณการใช้น้ำมันเบนซินออกเทน 95 และเบนซินออกเทน 91 อยู่ที่ระดับ 16.1 ล้านลิตรต่อวัน (กระทรวงพลังงาน,2549) คิดเป็นมูลค่าการนำเข้าหลายพันล้านบาทต่อปี หากประเทศไทยสามารถลดการนำเข้าลงได้ เราสามารถนำเงินส่วนนี้ไปพัฒนาประเทศชาติในด้านต่าง ๆ ได้มากมาย หากสามารถปลูกพืชน้ำมันและผลิตแก๊สโซฮอลและไบโอดีเซลได้มาตรฐานหรือปริมาณมากก็สามารถส่งออกและทำรายได้เข้าสู่ประเทศ และลดการนำเข้าน้ำมันอีกทางหนึ่ง เนื่องจากมันสำปะหลังง่ายต่อการจัดการโดยมีการแปรรูปหัวมันให้อยู่ในรูปของมันเส้น จากที่ท่านรองศาสตราจารย์ กล้าณรงค์ ศรีรอต ได้กล่าวถึงการพัฒนางานวิจัยและประยุคต์ใช้เทคโนโลยี Simultaneous Saccharification and Fermentation (SSF) ที่เป็นเทคโนโลยีการผลิตเอทานอลจากข้าวโพดในต่างประเทศ แต่นำมาปรับใช้ในมันสำปะหลังได้ซึ่งเทคโนโลยีดังกล่าวเป็นการลดกระบวนการผลิตเอทานอลโดยรวม โอกาสของมันสำปะหลังสำหรับอุตสาหกรรมเอธานอลจากความก้าวหน้าของเทคโนโลยีที่จะทำให้การผลิตเอทานอลจากมันสำปะหลังมีขั้นตอนในกระบวนการผลิตที่ใกล้เคียงกับกากน้ำตาลคงจะต้องพัฒนาอย่างต่อเนื่องเพื่อจะทำให้มันสำปะหลังเป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรมเอทานอลอย่างแท้จริง

เป็นที่ทราบกันดีว่าวัตถุดิบในการผลิตเอธานอลส่วนใหญ่นั้นนิยมใช้ผลิตผลทางการเกษตรที่มีแป้งและน้ำตาลสูง เช่น อ้อย มันสำปะหลัง ฯลฯ (สุริยา, 2551) ปัจจุบันนั้นราคามันสำปะหลังนั้นลดต่ำลง การผลิตเอทานอลจึงมีต้นทุนที่จะสามารถผลิตได้หากน้ำมันมีราคาสูงขึ้น แต่ถึงอย่างไรแม้ในปัจจุบันราคาน้ำมันจะลดลงมามากหากแต่จะยืนราคาระดับนี้อีกนานเพียงได เนื่องจากประเทศไทยยังเป็นผู้นำเข้าน้ำมันเชื้อเพลิงเป็นหลักหากมีการพัฒนาในเรื่องของพลังงานทดแทนอย่างต่อเนื่องและให้มีประสิทธิภาพโดยการผลักดันจากทางภาครัฐอย่างจริงจังโดยไม่เห็นแต่ประโยชน์ของคนบางกลุ่มที่ทำการค้าน้ำมันหรือลักลอบขนน้ำมันเถื่อนและได้ประโยชน์ต่างตอบแทนมาโดยตลอดทำให้การพัฒนาในเรื่องของเอธานอลนั้นไปไม่ได้ไกลทั้งที่มีการศึกษาเทคโนโลยีจากประเทศบราซิลมานานไม่ต่ำกว่า 50 มาแล้วแต่บ้านเรายังพึ่งใช้น้ำมันเพียงE20 ในปี 2551 แม้จะมีการสร้างโรงงานมามากขึ้นแต่ส่วนใหญ่ใช้วัตถุดิบจากกากน้ำตาล แม้ในปัจจุบันหากน้ำมันเบนซินมีราคาสูงกว่า 20 บาทต่อลิตรการผลิตเอธานอลก็จะเป็นการช่วยเกษตรกรให้สามารถมีทางเลือกในการจำหน่ายผลผลิตหัวสดได้สูงขึ้นโดยไม่จำเป็นต้องรอขายให้กับโรงงานแป้งที่รับซื้อหัวมันสดไปแปรรูปเพื่อนำไปใช้ในอุตสาหกรรมอาหาร และการส่งออกเพียงอย่างเดียว เนื่องจากมันสำปะหลังพันธุ์ใหม่ ๆ ที่ทางราชการแนะนำให้เกษตรกรซึ่งสามารถปฏิบัติร่วมกันโดยใช้พันธุ์ดี การจัดการดินดี การปฏิบัติดูแลรักษาดี มันสำปะหลังในปัจจุบันมีศักยภาพในการให้ผลผลิตสูงถึง 5 -10 ตันต่อไร่ได้ (วิจารณ์, 2546) พื้นที่ของการปลูกมันของประเทศไทยแม้จะเพิ่มพื้นที่และมีผลผลิตหัวสดรวมเพิ่มขึ้นจากปีละประมาณ 20 ล้านตันต่อปีเป็นปีละ 25 ล้านตันต่อปี ประกอบกับผลผลิตที่ได้เฉลี่ยทั้งประเทศเพียง 3.7 ตันต่อไร่ ยังไม่เพียงพอกับความต้องการของตลาดในบางเวลาที่รัฐบาลมีเสถียรภาพ ซึ่งในปีที่ผ่านมาความต้องการใช้แป้งจากมันสำปะหลังที่สูงมากทำให้ราคาที่เกษตรกรจำหน่ายผลผลิตหัวสดเฉลี่ยกิโลกรัมละ 2.30-2.62 บาท(ราคาหน้าป้ายโรงแป้งสงวนวงษ์ อ.เมือง จ.นครราชสีมา ที่มีกำลังการผลิตมากและใหญ่ที่สุดในเอเชีย เมื่อวันที่ 26 มี.ค.51) เป็นราคาที่สูงเป็นประวัติศาสตร์และความต้องการของตลาดยังมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องแต่เกษตรกรส่วนใหญ่ยังประสบณ์ปัญหาเนื่องจากผลผลิตหัวสดที่ได้ยังเฉลี่ยต่อไร่นั้นต่ำ (ปี2549/50 ผลผลิตหัวสดเฉลี่ยเพียง 3.7 ตันต่อไร่) แต่ปัจจัยการผลิตมีราคาที่สูงมาก เช่น ค่าเช่าที่ ค่าเตรียมพื้นที่ ปุ๋ยเคมี ปุ๋ยอินทรีย์ สารปรับปรุงดิน สารเคมีคุมและกำจัดวัชพืช ค่าแรงงานในการปลูก กำจัดวัชพืชและเก็บเกี่ยวผลผลิตและการขนส่งต่างๆนั้นมีราคาที่สูงขึ้นมาก แม้เกษตรกรจะจำหน่ายผลผลิตได้ในราคาที่สูงในปีที่ผ่านมาแต่ยังไม่สามารถเพิ่มผลผลิตต่อไร่ให้สูงขึ้นในระดับ 5 - 10 ตันต่อไร่ได้ หากในปัจจุบันราคาหัวมันสดที่เกษตรกรขายได้ในปัจจุบันจะต่ำลงมาก แต่ต้นทุนการผลิตในช่วงต้นปีนั้นมีราคาสูงมากหากเกษตรกรสามารถจัดการแปลงได้เหมาะสมตามหลักวิชาการแล้วนั้นจะช่วยให้เพิ่มผลผลิตสูงขึ้นทำให้ไม่ได้รับผลกระทบจากราคามากนัก เนื่องจากการขยายพื้นที่ปลูกคงเพิ่มไปไม่ได้มากนัก ดังนั้นจะดำเนินการอย่างไรให้มีผลผลิตสูงขึ้น มีผลตอบแทนในการลงทุนได้ย่างมีประสิทธิภาพซึ่งเป็นเรื่องที่จะต้องศึกษาการใช้เทคโนโลยีต่างๆเข้ามาถ่ายทอดให้กับเกษตรกรในอีกหลายพื้นที่ๆ มีการปลูกยังหล้าหลังทำให้มีต้นทุนสูง ผลผลิตต่ำ เพราะผู้เกี่ยวข้องทั้งรายใหม่และรายเก่ารวมทั้งคนส่วนใหญ่ของประเทศมากกว่า 95 % มีความรู้เกี่ยวกับเรื่องมันสำปะหลังน้อยมากๆส่วนใหญ่ทราบจากการบอกเล่าหรือลองผิดลองถูกเป็นส่วนใหญ่ทำให้การลงทุนทำมันสำปะหลังส่วนใหญ่ขาดทุนและทำไม่ยั่งยืนทั้งที่ประโยชน์จากมันสำปะหลังนั้นมีประโยชน์มากมายที่คนส่วนใหญ่ในประเทศยังไม่ทราบข้อมูลที่ถูกต้องของมันสำปะหลัง หากสนใจพืชชนิดนี้ควรปรึกษาหรือหาข้อมูลจากนักวิชาการของทางภาครัฐที่มีประสบการในเชิงวิชาการและการปฏิบัติที่ถูกหลักที่มีผลงานทางวิชาการรองรับด้วยความเป็นห่วงเกษตรกรทั้งรายใหม่และรายเก่าอย่าเกิดความโลภเหนือธรรมชาติ หากหลงไปเชื่อนักวิชาเกินที่อ้างสรรพคุณตนเองสามารถผลิตได้ระดับ 20-30 ตันต่อไร่จากการตรวจสอบจากหน่วยงานฯที่มีงบประมาณมากเกี่ยวกับเรื่องมันสำปะหลังที่สนับสนุนงบประมาณให้นักวิชาเกินเหล่านี้มาดำเนินการจากที่ทราบข้อมูลที่ไม่สามารถเปิดเผยได้นั้นไม่มีใครทำได้ถึง 7-8 ตันต่อไร่เลยสักรายเมื่อครบกำหนดการขุดที่อายุ 12 เดือน นอกจากนี้พื้นที่ ๆ สามารถใช้น้ำร่วมกับการจัดการในแปลงปลูกมันสำปะหลังได้เป็นอีกหนทางที่จะเพิ่มผลผลิตให้สูงขึ้นในระดับ 10 - 15 ตันต่อไร่เป็นเรื่องใหม่ในการดำเนินการสำหรับมันที่จะนำระบบน้ำเข้ามาใช้ในแปลงผลิตมันสำปะหลังเนื่องจากการศึกษาในเรื่องการให้น้ำในบ้านเรามีน้อยมากเนื่องจากในอดีตอาจจะมองว่าไม่คุ้มการลงทุนแต่ในปัจจุบันนั้นจำเป็นที่จะต้องศึกษาเนื่องจากมีเกษตรกรที่มีแหล่งน้ำได้มีการทดลองทำบ้างในพื้นที่ไม่มากและคิดจะเริ่มทำเนื่องจากได้ผลผลิตต่อไร่สูงขึ้นชัดเจนแต่ไม่มีข้อมูลทางราชการที่จะนำไปปรับใช้ในพื้นที่นั้นๆในเรื่องของต้นทุนการผลิต การจัดการที่ถูกต้องในเรื่องการปฏิบัติดูแลรักษาได้อย่างเหมาะสม จึงเป็นเรื่องที่จำเป็นที่จะต้องทำการศึกษาเพื่อเพิ่มผลผลิตต่อไร่สูงขึ้นและมีผลกำไรมากขึ้น หากผลการศึกษาเป็นที่น่าพอใจ ก็จะสามารถขยายผลสู่เกษตรกรในหลายพื้นที่ๆมีแหล่งน้ำ นอกจากจะลดพื้นที่การปลูก เพิ่มผลผลิตต่อไร่สูงขึ้น ลดต้นทุนการผลิต มีรายได้ต่อไร่สูงขึ้น เพิ่มผลผลิตให้เพียงพอกับอุตสาหกรรมต่างๆในประเทศ การส่งออก และรองรับอุตสาหกรรมเอธานอลได้อย่างเพียงพอ