การใช้พืชตระกูลถั่วเขตร้อนเป็นพืชปุ๋ยสด (หรือพืชบำรุงดิน) เพื่อปรับปรุงบำรุงดินสำหรับการเพาะปลูกข้าวโพดไร่ในประเทศไทย มีศักยภาพสูงมาก ปุ๋ยพืชสดสามารถทดแทนปุ๋ยไนโตรเจน ซึ่งเป็นธาตุอาหารที่ข้าวโพดต้องการปริมาณมากในการเจริญเติบโต และเป็นธาตุอาหารที่สิ้นเปลือง กล่าวคือใช้แล้วหมดไป ไม่มีการเก็บสะสมในดิน
การศึกษาพบว่า การปลูกพืชปุ๋ยสดในขบวนการปรับปรุงบำรุงดิน สามารถเพิ่มผลผลิตข้าวโพดได้เท่าตัว
ธาตุอาหาร ปริมาณ ( % )
N 2.3 – 2.9
P 0.2 – 0.5
K 1.1 – 2.8
Ca 0.4 – 2.0
Mg 1.6 – 2.1
S 0.5 – 0.9
หมายเหตุ: ปริมาณที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับอายุของพืชนั้นๆ
ปัจจัยหลักที่ควบคุมการใช้พืชปุ๋ยสดหรือพืชบำรุงดินในข้าวโพด
1. ความหลากหลายของพืชตระกูลถั่ว ชนิดของพืชตระกูลถั่วที่จะนำมาใช้เป็นพืชปุ๋ยสด เพื่อการปรับปรุงบำรุงดินมีความหลากหลายมาก ทั้งในด้านสัณฐานวิทยา และสรีรวิทยา องค์ความรู้ในการนำพืชตระกูลถั่วเหล่านี้ มาใช้ในระบบการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจแต่ละชนิดยังมีจำนวนจำกัดมาก
2. ฤดูกาลเพาะปลูก ในรอบหนึ่งปี บริเวณที่ปลูกข้าวโพดของประเทศไทยมีระยะเวลาจำกัด สำหรับการเจริญเติบโตของพืช ในที่นี้ได้แก่ ข้าวโพดและพืชตระกูลถั่ว ที่จะปลูกเป็นพืชปุ๋ยสด กล่าวคือ ในรอบหนึ่งปี ประเทศไทยมีระยะเวลาสำหรับพืชในการงอก และเจริญเติบโตโดยอาศัยความชื้นในดินจากฝนที่ตกลงมาประมาณ 180 วัน หรือ 6 เดือน (ฝนเริ่มตกประมาณกลางเดือนเมษายนและสิ้นสุดประมาณกลางเดือนตุลาคม) และเนื่องจากพันธุ์ข้าวโพดที่ใช้เพาะปลูกทั่วไปในประเทศไทยใช้เวลาตั้งแต่งอกจนเก็บเกี่ยว ประมาณ 120 วัน หรือ 4 เดือน นั้นหมายความว่า มีเวลาเหลือเพียง 60 วัน หรือ 2 เดือน สำหรับการเจริญเติบโตของพืชปุ๋ยสด ซึ่งเป็นระยะเวลาที่ค่อนข้างน้อย ถ้าต้องการผลิตพืชปุ๋ยสดให้ได้จำนวนมาก ๆ สำหรับปรับปรุงบำรุงดินและให้คุ้มค่ากับค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นจากการปลูกพืชปุ๋ยสด รวมทั้งรายได้ที่อาจขาดหายไปจากช่วงเวลาดังกล่าว จึงควรใช้พืชปุ๋ยสดที่มีการพักตัวของเมล็ด (hard seeds) เพื่อสร้างคลังเมล็ดในดิน (seeds bank) ซึ่งไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการปลูกพืชปุ๋ยสดทุกครั้ง
พืชตระกูลถั่วที่ใช้เป็นพืชปุ๋ยสด หรือบำรุงดินในระบบนี้ ได้แก่
- ไมยราบไร้หนาม
ชื่อสามัญ : Thornless mimosa
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Momosa invisa
Family Name : Leguminosae
Sub-Family Name: Mimosoideae
- ไมยรา
ชื่อสามัญ : Hedge lucern
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Desmanthus virgatus
Family Name : Leguminosae
Sub-Family Name: Mimosoideae
ศูนย์วิจัยข้าวโพดและข้าวฟ่างแห่งชาติ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้พัฒนาระบบการเพาะปลูกข้าวโพด ที่มีพืชตระกูลถั่วเป็นพืชปุ๋ยสด ที่สามารถแก้ไขข้อจำกัดดังกล่าวข้างต้น โดยการสร้างคลังเมล็ดพืชตระกูลถั่วในดิน ในแปลงเพาะปลูกข้าวโพด (ดังรูปที่แสดง) โดยในปีแรก ควรปลูกพืชปุ๋ยสดแซมในแปลงข้าวโพดที่ปลูกในช่วงปลายเดือนมิถุนายนถึงต้นเดือนกรกฎาคม พืชปุ๋ยสดจะเจริญเติบโตและสร้างเมล็ดในช่วงตั้งแต่กลางเดือนตุลาคมถึงปลายพฤศจิกายน และปล่อยเมล็ดลงสู่ดินเป็นคลังเมล็ดสำหรับฤดูกาลถัดไป ซึ่งพืชปุ๋ยสดจะงอกในฤดูถัดไป เมื่อเริ่มมีฝน (ประมาณกลางเมษายน) และพืชปุ๋ยสดนี้จะมีระยะในการเจริญเติบโตประมาณ 2 เดือน ก่อนไถกลบ หลังจากนั้นจึงปลูกข้าวโพด ซึ่งข้าวโพดจะได้รับปุ๋ยจากการไถกลบพืชปุ๋ยสดนี้
นอกจากนั้นยังมีเมล็ดส่วนหนึ่งที่เหลือจากการงอกครั้งแรก งอกขึ้นแซมในแปลงข้าวโพด ซึ่งต้นเหล่านี้จะผลิตเมล็ดพืชปุ๋ยสดเติมลงไปในคลังเมล็ดในดิน สำหรับฤดูกาลถัดไป
จะเห็นว่าขบวนการนี้ ทำให้มีพืชปุ๋ยสดในระบบการเพาะปลูกข้าวโพดทุกปี โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการปลูกพืชปุ๋ยสดหรือพืชบำรุงดินเลย
|