เศรษฐกิจพอเพียงบนฐานการพัฒนาระบบวนเกษตร
Sufficiency Economy base on Agroforestry Systems Development

           

            ในปัจจุบันการพัฒนาภาคการเกษตรของประเทศไทยให้ความสำคัญต่อการพัฒนาการเกษตรแบบยั่งยืน ที่คำนึงถึงการใช้ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ในเชิงอนุรักษ์เพื่อให้เกิดการนำมาใช้อย่างคุ้มค่าและเกิดประโยชน์สูงสุด ไม่ส่งผลกระทบเชิงลบต่อระบบนิเวศน์ และเกษตรกรสามารถพึ่งพาตนเองได้ภายในระบบและพึ่งพาปัจจัยภายนอกให้น้อยที่สุด ซึ่งสอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงที่เน้นความพอประมาณ การมีเหตุมีผล และการสร้างภูมิกันที่ดีพอสมควรต่อการมีผลกระทบใดๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายในและภายนอก

          ระบบวนเกษตร
เป็นการใช้ที่ดินที่ผสมผสานความกลมกลืนให้เกิดขึ้นระหว่างกิจกรรมป่าไม้กับกิจกรรมการเกษตรต่างๆ ที่ก่อให้เกิดความสมดุลทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมของที่ดินหน่วยหนึ่งๆ เพื่อช่วยรักษาและฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดินโดยการหมุนเวียนธาตุอาหารของต้นไม้ ช่วยอนุรักษ์ดินและน้ำ เป็นระบบที่ก่อให้เกิดผลผลิตที่หลากหลายและมีความยั่งยืน เพื่อสนองตอบต่อความต้องการพื้นฐานด้านปัจจัย 4 ของมนุษย์ ทั้งไม้ใช้สอย ไม้ฟืน แหล่งอาหารเสริม แหล่งอาหารสัตว์ เส้นใย สมุนไพร ฯลฯ ช่วยลดต้นทุนการผลิตในฟาร์ม และเป็นแหล่งรายได้เสริมให้กับเกษตรกร การพัฒนาระบบวนเกษตรตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง จะเกิดขึ้นได้ต้องอาศัยฐานความพอเพียงด้านนิเวศวิทยา (ecological sufficiency) เป็นสำคัญ กล่าวคือ เมื่อเกิดความพอเพียงหรือสมดุลของระบบนิเวศ เช่น มีการใช้ที่ดินที่เหมาะสมตามสมรรถนะที่ดินหรือตามชั้นคุณภาพลุ่มน้ำ ก็จะช่วยลดผลกระทบจากน้ำไหล่บ่าหน้าดินและการเกิดกษัยการ หรือการมีความหลากหลายทางชีวภาพของพืชและสัตว์ในระบบการผลิตก็จะก่อให้เกิดความหลากหลายของผลผลิตและลดความเสี่ยงด้านราคาและโรคแมลงระบาด สิ่งเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงการสร้างภูมิคุ้มกันขึ้นมาในระบบ และเชื่อมโยงไปสู่การสร้างความพอประมาณ กล่าวคือ ผลผลิตที่หลากหลายในระบบวนเกษตรจะช่วยลดรายจ่ายและเพิ่มรายได้ให้กับเกษตรกรทั้งจากการบริโภคในครัวเรือน และการผลิตภาคการเกษตร เช่น แรงงาน ปุ๋ย สารเคมี ทำให้เกิดการพึ่งพิงตนเองเป็นหลัก สุดท้ายเมื่อระบบการผลิตมีภูมิคุ้มกันที่ดีและมีความพอประมาณที่ไม่มากไม่น้อยเกินไปแล้ว เกษตรกรก็จะมีเวลามากขึ้นที่จะเข้าร่วมกิจกรรมกลุ่มเพื่อแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างกันหรือมีเวลาศึกษาหาความรู้เพิ่มเติมจากการเข้ารับการฝึกอบรมถ่ายทอดเทคโนโลยี ซึ่งจะส่งผลให้เกษตรกรมีหลักการคิดหรือการมีเหตุมีผล ในการทำกิจกรรมการเกษตรที่ถูกต้องมากขึ้น






ประทีป ด้วงแค และ ณัฐวัฒน์ คลังทรัพย์
สถานีวิจัยวนเกษตรตราด สถาบันวิจัยและพัฒนาแห่งมหาวิยาลัยเกษตรศาสตร์
โทร. 089-7487746